lunes, 29 de mayo de 2023

!QU´IOJAZOS!

Sí, pueee…queriba que mi koro tamién seya tan devoto como l´uaviya siu su tata y tuita nuestra jamilla. Luego, luego, esa misma noche lajlariya con su mama grande pa´que lo catate dende tempranito a la fiesta del Corazón de Jesús. Sí, peee… tendriya que ser como su tata, el tata de su tata y tantos otros varones bien d´iadentro y qu´iabiyan siu los encargaus de la fiesta, dende shempre; inclusive, tuitos ellos, dende la noche anterior ayse diya teniyan qu´iapurar las bestias pa´ yir hasta las faldas del Misti pa´conseguir el kapo tan necesario pa´las kanchaladas…

Sí, pueee…esta misma noche el kapo estariya arrumau -por unas horas- en la gran tienda de sillar pircau qu´iaciya las veces de granero, almacén o depósito de la huacakara seca, las raices d´ialfalfa, la paja y tuito aquello que se juntara p´hacer arder la koncha ande se preparaba la comida y la chicha.

Y´estando ´nel sitio, vide mi tropa y´estaba completita, mi mujer, akolpachada en su mantón de Manila, mis hijos, uno, dos tres; mi nuera, esposa de m´ijo el José…Síii, allí tamién estaba ese sajrita de mi ñeto, el chanaquito. ¡Cómo habiyan pasau los años! ¡Y´astaba maltón el muy bandiu! D´iaseguro le picaban las patas, porque no paraba n´iún momentito…d´iaquí, pa´llá; d´iaquí, pa´llá; d´iaquí, pa´llá.

Yo, lo seguiya huaspiando de riojo pa´que no se dé cuenta qu´estaba shendo catiau por este su tata grande. Cuando, d´iún momento a´utro, se quedó clavau co´munestaca. Yo, también me quedé seco, asombrau por su estraño estau. ¿Qu´iabiya pasau? Me dentró mucha curiosidá. Queriya descubrir qué cosa l´abiya pasau ayse diablillo de mil mataperradas y tal vez po´reso lo queriba tanto, pues m´iaciya recordar mis años de chilpe bandiu… y hablando de años mozos… ¿qu´estará hashendo el susodicho sajrita?

Catié d´iadenuevo no quieriendo ser destapau por nadies. Allí, junto auna canchalada en pleno fuego, estaba contemplando algo m´ijo, pero… S´iabiya quedau lelo, como s´ialgo le juese a quitar la vida…Vide pande achuntaba sus ojitos y…vaya sospresota; en el otro lau, paradita y metida en un lindo mantoncito rojo, que con la luz de la candela brillaba como si juera de purita seda. Aystaba ella, y pareciba estar cruzando sus miradas con las de mi ñeto. Claro que s´iaciya la desentendida y, de rato en rato, calculaba y buscaba a ese dueño con sus seguidas catiadas.

Tuita mi vida revolvió enún santiamén; d´iadepronto, me vi metiu en ese koro que, por primera vez, estaba quietecito y mudo. Creyo qu´el queriba soltar una sonrisa, pero aquellas miradas qu´iapareciban y desapareciban alfrente, estaban jugando entre las llamas cada vez más estiradas y callentes, iluminaban su carita, que también pareciba corresponderle.

D´iadepronto, en un´esquinita d´iaquella fogata, otros chilpes juguetones empezaban a brincar uno tras otro; sí, peee… seña qu´estaba hashendo mucho friyo. ¡Alalau! Cogí mi poncho d´ialpaca y lo acomodé en mi lomo. N´uice ningún comentario al respecto. Seguiya mirando a mi koro…de repente está enfermo…y no quiere apriocuparnos… Pero aquí tamién está su mama y su mama grande…Ellas saben más d´estas cosas; mejor me zampo una taza de Diana; anque, , m´iandicho qu´e el Ponche está pa´chuparse los dedos y con este friyo que t´iace dentrar tembladera… ¡Mejor m´ianimo por dos jarros!

Y´astavámos pa´yirnos, dispués d´iabernos mandau ponches y dianas callentitos; con una copa d´ianisau pa´los mayores. Y d´iadenuevo lo vide a mi koro contemplando a la ñeta de mi compadre Mateyo, quien, d´iaseguro tamién ella s´iabiya quedau con alguna disculpa.

Prácticamente, tuvimos que catatarlo a rempujones ayse maltón qu´iaura me pareciba ese mi ñeto que tuaviya seguiya mudo y muy pensativo. Golví, otra vez, a mis años de chilpe, cuando también com´uahora, andaba enamorau com´ún burro (alm´itodo) de la doña qu´iaurita era la patrona o la mama grande. Sí, pueee, aura sí que l´iabiya impactau esa linda kora y…mejor no le digo nada de nada.

Cayeron las sombras de la noche y lo vide que se dirigiya, callau y pensativo. Teniya que, por lo menos, darle ánimo y´esplicarle que tuito el mundo pasa por esos momentos tan defíciles y que aquello de estar largos ratos metiu en saber más acerca de ella, cuántos años teniya o si ella queriya que l´acompañe pa´yir al colegio, y para…

-¡Benito, hijito…¿Qué tenís? Tuita la noche te vido muspo…y´asta parece qu´ialgo tia caucau…Decíme, por amor a la Mamita de Chapi, ¿Acaso t´iagustau la vecinita?

-¡No! ¡Pa´nada!

-Pues yo te digo qu´es muy bonita…

-Solo me gustan sus ojos, que no m´ian dejau de mirarme…

-¿Solo sus ojos? Mas yo le vido tuita… D´iarriba, abajo…es una princesita.

-¡Entoce…te la regalo! Solo me gustan sus ojos…

-!Qu´iojazos! ¿Nooo?

AREQUIPEÑISMOS: basado en el Diccionario de Arequipeñismos de Juan Gmo. Carpio Muñoz

Canchalada: fogata hecha con kapo, encendida en la serenata de una fiesta

Catate: lleve, jale, arratre

Catiar: atisbar, mirar de reojo

Caucau: por caucado, tocado, efectado anímicamente

Koncha: cconcha o koncha; cocina rústica hecha con adobe y barro

Chilpe: cosa pequeña, por ext. chico,

Diana: infusión típica caliente hecha con guindas y frutas

Golví: por volví

Huacakara:

Koro: ccoro o koro, infante, pequeño

Lajlariya: por hablaría

Luaviya: por lo había

Muspo: triste, huraño, alicaído

Ñeta(o): nieta(o)

Ponche: infusión caliente del lugar hecho con cacao, castañas, almendras, canela y coco

Tuita (o): todita(o)

 

No hay comentarios.:

Publicar un comentario